|
TİBETİŞİ MESELE
Tibeti, Çinişi Xalk’uri Cumxuriet’işi omjoregeulvaş k’ele muxtari art mintik’a ren. Mintik’aşi nananoğa Lhasa, dixaşzima 1.228.400 k’m² ren. Olande muşis Xin Jiang do Qimg Hai, yulva do omjoreyulva muşis Yun Nan do Si Chuan, omjore muşisti Myanmar, Burma, Hindistani do Nepali ren. Olande k’eleni mağaloba tak’ribi 4.000 met’re uğun do omjore k’eleti Everest’i gejadgin şeni Tibetişen “Kianaşi ç’eri” yado molişinen.
Tibeturi xalk’is Çinişi xalk’işen k’avimuri do k’ult’uruli çkvaneroba uğun. Ananevuro Dalai Lama coxo gedveri dinuri go3’oncğoneriş k’elen iktalinet’u. Tibeti 18. do 19. oş3’anuras Çinişi notesire mintik’a işinet’u. Mara, 1913-1950 3’anapeşi oşkes Çinişi sap’ara xe3alak Tibetis askeruli renoba muşi var naqonu do am fursat’ite Dalai Lamak, ginz’e oras Tibetişi timoşletineroba oirkinas oçinapu şeni dido ibodu mara var geacginu. Çinişi Xalk’uri Cumxuriet’i geidginuş k’ule, Dalai Lamaşi xe3alas Çinişi askeruli oxonk’anaşen aşkurinu do 1950 3’anaşi İgrik’aş tutas Çini k’ala munasebet’epeş on3’uranu şeni teşebusi oxvenus geoç’k’u. Mara am teşebusişa Pekinişi xe3alak, Çinişi art no3’ile ret, manz’ageri ret şeni Çinişi armiaşa var megadgitinenan do Englisiaşi vana Amerik’aşi meşvelus medi var giğut’anya do coğabi meçu. 24 Gimua 1950 tarixisti, Tibeti “nandobadonaşi didi ocaxişa” amaqonu do Çinişi “mileturi nodgitaşi xatiş omenceluşi” maanate Tibetişa xegedvus geoç’k’u. Xegedvuşa irişen didi reaksioni, tabiuro Tibetişi xe3alak do xegedvaşi Çini k’ala manz’ageri iqvasunon Hindistanik meçu. Çinişi xe3alak 3’oxle Tibetişi maktaleşa k’ai oğodu. Mara yedgitinu var içoduşi nondaruşi siaset’i geoç’k’u. Am nondaruk, yedgita yulva Tibetişi k’arta k’eleşa do nananoğaşa gont’alu. Yedgita, 1959 3’anaşi Mirk’ani tutas Çinişi garnizonişa goşot’k’va3inuşa nunç’uşuşi Çinişi armiak oxoink’anu do p’at’işi k’abğapeş çodinas Tibetişi k’arta k’eleşa hakimi iqu. Dalai Lama Hindistanişa imt’u. Am oğodapek moxtanoras muhtemeli Çini-Hindistanişi k’abğaş temeli geodvapu.
Çinişi xe3alak, Tibeti dinuri arist’okrasişi hukmineri cemiet’i, Dalai Lamati geulvaluri kianaşi art k’ukla şinups. Tibeturepes irişen dido geulvaluri dobadonapek numxvacupan. Geulvaluri dobadonapek Tibetişi mesele Çinişa k’ozi yado oxmaru şeni fursat’i çumernan. Mara amdğanerdğas çkar oxen3ales, Ok’oxtimeri Miletepeşi K’onseiş vet’oşi selaiet’iş mance xut dobadonaşen arteri Çini k’ala ok’ok’idinu var unon. Tibeti do Çinişi xe3alaş oşkes meseleşi oçodinu, hukumetepeşi ok’oğarğalute mumkini iqvasunon.
|
TÜRKÇE
